Hiện tượng nghịch nhiệt là một hiện tượng làm ô nhiễm khiến cho các chất ô nhiễm bị giữ lại trong môi trường không khí. Quá trình này làm nồng độ các chất ô nhiễm tăng cao khiến chất lượng môi trường không khí tại lớp gần bề mặt đất bị suy giảm, gây ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Vậy, nguyên nhân do đâu mà hiện tượng nghịch nhiệt xuất hiện? Nó có những ảnh hường gì đến môi trường và sức khoẻ con người? Để trả lời những câu hỏi trên, hãy cùng tìm hiều ngay những thông tin dưới đây.
> Xem thêm:
- Hiệu ứng nhà kính là gì? Những loại khí gây hiệu ứng nhà kính
- Không khí là gì? Những thành phần không khí
Hiện tượng nghịch nhiệt là gì?
Trong khí tượng học, nghịch nhiệt là một hiện tượng sự biến đổi tính chất khí quyển theo độ cao bị thay đổi. Thông thường, nhiệt độ khí quyển giảm khi độ cao tăng. Trong nghịch nhiệt, không khí nóng được giữ ở trên không khí lạnh; mối liên hệ bình thường giữa nhiệt độ và độ cao bị đảo ngược.
Để dễ hiểu hơn, nghịch nhiệt chính là nhiệt độ của các tầng không khí ngược với thông thường. Trong khí quyển, thông thường nhiệt độ sẽ giảm theo độ cao, tức là càng lên cao càng mát. Tuy nhiên, tại một số thời điểm trong năm lại có hiện tượng ngược lại. Chính là khi không khí càng lên cao thì nhiệt độ càng tăng.
Hiện tượng nghịch nhiệt thường xuất hiện vào giữa mùa Thu vào khoảng tháng 9, tháng 10,… hằng năm. Khi bắt đầu có các đợt không khí lạnh từ phía Bắc tràn về. Chính vì không khí lạnh thời điểm này còn mỏng. Nên chúng chìm xuống và chỉ làm giảm nhiệt độ ở những tầng thấp. Ngược lại, tầng trên ít mây và vẫn có nắng nên nhiệt độ cao hơn. Do đó xảy ra hiện tượng nghịch nhiệt.
Các loại nghịch nhiệt
Cường độ và phạm vi tác động từ hiện tượng đến mức độ ô nhiễm không khí cũng phụ thuộc vào việc nghịch nhiệt xảy ra ở trên cao (nghịch nhiệt vĩnh viễn) hay ở dưới thấp (nghịch nhiệt bề mặt).
Nghịch nhiệt vĩnh viễn
Nghịch nhiệt vĩnh viễn chính là hiện tượng nghịch nhiệt xuất hiện ở tầng bình lưu. Đây là tầng nằm trên cao và bao trùm lên tầng đối lưu. Nó kéo dài trong khoảng độ cao từ 17km đến 50km tính từ mặt đất. Do đó, bạn không thể sử dụng mắt thường để nhận ra những biểu hiện của nghịch nhiệt ở cấp độ này.
Tuy nhiên, ảnh hưởng của nghịch nhiệt vĩnh viễn lại vô cùng nặng nề. Bởi tầng bình lưu bao phủ lên không gian sống của chính chúng ta. Do đó, nghịch nhiệt xảy ra ở tầng bình lưu sẽ gây ra ảnh hưởng lâu dài tới bầu không khí trên khắp toàn cầu.
Nghịch nhiệt bề mặt
Nghịch nhiệt bề mặt xảy ra trực tiếp trên bề mặt của trái đất. Chính vì thế, chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy bằng mắt thường. Đồng thời nó cũng tác động trực tiếp tới đời sống và sức khoẻ của mọi người.
Trong những ngày diễn ra hiện tượng nghịch nhiệt, lớp không khí bên dưới lạnh hơn. Chúng bị giữ lại ở dưới mặt đất cùng với tất cả các chất gây ô nhiễm. Đến cuối buổi sáng, mặt trời mới kịp làm nóng lớp không khí bên dưới. Lớp không khí này lúc đó mới có thể di chuyển lên cao, mang theo khói bụi ô nhiễm. Do đó, trong những ngày diễn ra hiện tượng nghịch nhiệt bề mặt, bạn nhận thấy tầm nhìn bị bao phủ bởi một màn bụi dày.
Trong thời gian này, nồng độ bụi mịn PM 2.5 và chỉ số AQI đạt mức cao hoặc rất cao. Tuy nhiên, những ảnh hưởng về ô nhiễm không khí mà hiện tượng này gây ra chỉ xuất hiện trong một khoảng thời gian ngắn. Và chỉ mang tính cục bộ – tức là tại một số khu vực nhất định.
Ảnh hưởng của hiện tượng nghịch nhiệt
Hiện tượng nghịch nhiệt là nguyên nhân làm không khí ô nhiễm ngày càng nghiêm trọng
Khói bụi từ đô thị
Ở các thành phố lớn, ô nhiễm không khí luôn là một vấn đề quan trọng cần được giải quyết. Đặc biệt là vào những thời điểm xảy ra hiện tượng nghịch nhiệt. Bởi đây là một trong những hiện tượng có ảnh hưởng lớn đến ô nhiễm không khí. Nhiều nghiên cứu tại Hà Nội đã chỉ ra hiện tượng nghịch nhiệt là một trong các nguyên nhân chính làm cho nồng độ các chất ô nhiễm (đặc biệt là bụi PM 2.5) tăng cao đột biến.
Bởi thông thường, khi lớp không khí bề mặt ấm hơn lớp không khí trên cao. Thì lớp không khí này có thể dễ dàng phát tán lên cao và mang theo những thành phần ô nhiễm thoát ra. Tuy nhiên, khi hiện tượng nghịch nhiệt xảy ra, lớp không khí lạnh bên dưới không thể phát tán. Theo đó mà các chất ô nhiễm và bụi bẩn bị giữ lại ngay trên bề mặt trái đất. Do đó, nó sẽ tạo thành một lớp bụi mù mịt như sương bao phủ lấy khu vực xảy ra hiện tượng.
Như vậy, nghịch nhiệt bề mặt là một hiện tượng bất lợi cho đời sống của chúng ta. Bởi nó là nguyên nhân gây ra ô nhiễm không khí tạm thời.
Trùng với thời điểm mùa gặt
Thêm vào đó, thời gian xuất hiện hiện tượng nghịch nhiệt thường vào mùa gặt ở ngoại thành. Mà hiện tượng nghịch nhiệt làm cho không khí không được lưu thông và phát tán lên trên cao. Do đó, các bụi bẩn bị tích trữ lại càng làm tăng thêm mức độ ô nhiễm lúc bấy giờ.
Ở Việt Nam, các lớp nghịch nhiệt thông thường sẽ xuất hiện trước mùa đông và vào mùa xuân. Đặc biệt là khi bắt đầu có đợt không khí lạnh từ phía Bắc tràn xuống. Bởi vì, không khí lạnh chỉ là một lớp mỏng nên chỉ làm lạnh nhiệt độ ở tầng thấp. Khi đó nhiệt độ tầng thấp bị lạnh sẽ thấp hơn nhiệt độ trên cao gây ra nghịch nhiệt.
Ngoài ra, nghịch nhiệt có thể dẫn đến các hiện tượng thời tiết xấu. Bởi vì một cơn nghịch nhiệt cũng có thể làm gián đoạn luồng đối lưu khí quyển như một cái “nắp”. Nếu cái nắp này bị phá vỡ, sự đối lưu của hơi ẩm trong không khí có thể biến thành những cơn dông dữ dội. Đồng thời, nghịch nhiệt còn có thể gây nên băng mưa ở vùng có khí hậu lạnh,…
Ảnh hưởng đến sức khoẻ con người
Tại các nước đang phát triển, nhiều nghiên cứu đã chứng minh, sức khỏe con người bị ảnh hưởng do tiếp xúc với môi trường không khí ô nhiễm trong những ngày xảy ra hiện tượng nghịch nhiệt ngày càng tăng trong những năm gần đây. Nghịch nhiệt cũng làm gia tăng bệnh hô hấp cấp.
Trong đó, người cao tuổi và trẻ em là nhóm người nhạy cảm. Bị ảnh hưởng nhiều đối với sự suy giảm chất lượng không khí. Đặc biệt với các bệnh về đường hô hấp, bệnh liên quan đến tim mạch. Khoảng thời gian xảy ra hiện tượng nghịch nhiệt theo thống kê chính là khoảng thời gian mà chất lượng môi trường không khí được đánh giá là ô nhiễm nghiêm trọng. Là nguyên nhân chính làm gia tăng các bệnh về đường hô hấp và tim mạch trong cộng đồng.
Hiện tượng nghịch nhiệt có thể ảnh hưởng đến sức khỏe, dễ gây ra các bệnh về hô hấp, mắt. Do đó khi xuất hiện hiện tượng này người dân và đặc biệt là trẻ em, người lớn tuổi, phụ nữ mang thai,… hạn chế ra bên ngoài, tham gia giao thông và các hoạt động ngoài trời. Đồng thời cũng nên hạn chế sử dụng nước mưa, tránh để ngoài trời các thiết bị, thực phẩm….
> Xem thêm: Tác hại nghiêm trọng của ô nhiễm không khí đến sức khỏe
Các biện pháp khắc phục ô nhiễm không khí do hiện tượng nghịch nhiệt
Đối với xã hội
Nghịch nhiệt là hiện tượng thời tiết thường xảy ra và không thể tránh khỏi. Đây chỉ là một trong những nguyên nhân phụ gây nên ô nhiễm không khí ở các đô thị. Do đó, chúng ta không thể đổ lỗi ô nhiễm không khí cho hiện tượng này. Các hoạt động kinh tế xã hội: giao thông, xây dựng, vệ sinh, môi trường, cư dân đông đúc,… Mới chính là các tác nhân chủ yếu. Gây gia tăng thành phần gây ô nhiễm trong không khí hiện nay tại các đô thị. Nghịch nhiệt xảy ra trong bối cảnh hàm lượng các yếu tố gây ô nhiễm không khí gia tăng sẽ càng làm tình trạng ô nhiễm tồi tệ hơn.
Nhằm khắc phục tình trạng ô nhiễm không khí do hiện tượng nghịch nhiệt. Mỗi người dân nên tăng cường sử dụng các phương tiện giao thông công cộng. Đồng thời, nhà nước cũng nên nghiên cứu những giải pháp hạn chế phương tiện giao thông cá nhân đi vào nội thành. Thêm vào đó là khuyến khích sản xuất, sử dụng các phương tiện giao thông thân thiện môi trường.
Ngoài ra, thực hiện các biện pháp giảm thiểu nguồn thải công nghiệp trong khu vực đô thị. Như di dời các cơ sở sản xuất công nghiệp trong nội thành ra các khu công nghiệp ở ngoại thành. Giảm thiểu nguồn thải từ hoạt động xây dựng. Giảm thiểu nguồn thải từ mặt đường phố.
Song song với các hoạt động đó là tăng cường vệ sinh mặt đường, sử dụng xe hút bụi, tưới nước. Tăng cường công tác thanh kiểm tra các đối tượng gây ô nhiễm không khí. Đặc biệt là các phương tiện giao thông. Nâng cao năng lực quan trắc. Đầu tư đồng bộ hệ thống trang thiết bị và các phần mềm mô hình hóa chất lượng không khí. Tăng cường công tác tuyên truyền, công bố thông tin về chất lượng không khí cho cộng đồng.
Đối với cá nhân
Đối với mỗi các nhân, đặc biệt là trẻ em, người cao tuổi,… nhất là người có tiền sử về hệ hô hấp không nên ra đường trong thời gian này. Cần có khẩu trang đảm bảo chất lượng và có khả năng chống lại được khí bụi PM2.5 (bụi mịn). Đồng thời lắp đặt các hệ thống máy lọc không khí để bảo vệ sức khoẻ của bản thân và cả gia đình.
> Xem thêm: Một số máy lọc không khí bán chạy nhất hiện nay
Kết luận
Nghịch nhiệt bề mặt, hay hiện tượng nghịch nhiệt gây ảnh hưởng trực tiếp lên đời sống. Lớp không khí bề mặt lạnh hơn lớp không khí trên cao khiến cho các chất ô nhiễm không thể phát tán. Thay vào đó, các chất ô nhiễm này bị giữ lại ở dưới thấp, gây ra một lớp sương mỏng bao quanh khắp thành phố. Bạn nên hạn chế ra ngoài trong những ngày này, và phải đặc biệt bảo vệ bản thân nếu phải tham gia giao thông.
>> Các bài viết liên quan: